خنب KHONB= خمب = قنب = قمپ = غمپ
خُنب یا قمپ آتشکده درحدود بیست کیلومتری شمال شهر فسا یکی از گردشگاه‌های عمومی استان فارس تا قبل از دوران خشکسالی های چندساله اخیر بود که جوشش آب بسیار سرد از چشمه های کف آن و وجود فراوان ماهی های قزل آلای در این آبگیر بر زیبایی آن افزوده بود.
این خُنب یا آبگیردر پایین کوه خرمن‌کوه» در شهرستان فسا و نزدیک جاده محور شیراز - استهبان واقع شده‌است و وجود آثارپیش از تاریخ تا عهد ساسانی در این مکان سبب گردید تا در تاریخ ۱۲ اسفند ۱۳۱۵ به شماره ۲۶۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت برسد.
از آنجا که به شکل یا نوع بنای این آتشکده در کتب سفرنامه و آثار مکتوب جغرافیدانان مسلمان اشاره ای نشده است ، محتمل است آتشکده سنگی دوره ساسانیان که در ضلع جنوبی این خنب یا آبگیر در طی زمان با افزایش آب خنب و افول باورهای زرتشتیان در زیر آب رفته باشد ، به همین دلیل بنای اصلی آتشکده طی سده های گذشته در معرض دید مردمان نبود. متاسفانه علی رغم هشداردلسوزان فرهنگی در زمان لایروبی کف خنب توسط کشاورزان مالک خروجی آب خنب ، در دهه سال 1380 ، ساختمان اصلی آتشکده تخریب گردید و صدها سنگ های تراش خورده ودارای آثار مواد سوختنی بر بدنه آنها از کف خنب به بیرون ریخته شد و ساختمان آتشکده به شدت آسیب دید . اما همان قطعات مکعبی شکل صیقلی وتراش خورده نیز به یغما رفت !!!
اما معنی کلمه خنب یا قمپ چیست و به چع معنایی به کار برده اند:
فرصت الدوله در سفرنامه خود به نام آثار عجم آن را (( خنب KHONB آتشکده نامیده ونوشته است که عوام الناس واهل دهات آن را قمپ می نامند و بعض دیگر به آن خمب می گویند)).
اما میرزاحسن فسایی در فارسنامه ناصری آن را با نام چشمه قنب نامیده است و می نویسد:
قنب ، گودال آب را گویند. ((آب چشمه اگر از زمین گود در آیدو بعد از مسافتی برزمین جاری شود آن را به زبان اهل فارس اگر بزرگ است بَرم و اگر کوچک است آن را قنب بروزن دنب گویند و برم در لغت به معنی استخرو تالاب است. ))
چشمه قنب آتشکده فسا نیم فرسخی مغرب قریه تنگ کرم است در پیرامون این قنب خانه و ایوان ها و کریاس ها(درگاه – دالان-راهرو) داشته که اکنون جز پشته های برهم ریخته از سنگ های تراشیده ونیم تراش باقی نمانده است و آب ان شیرین وگورا نزدیک به پنح آسیاب گردان دارد. ))
لغت نامه دهخدا در خصوص قنب آتشکده همین مطلب فارسنامه ناصری را بی ذکر منبع نوشته است اما واژه قنب را معنای دگری کرده است :
به دیگر سخن دهخدا و سایر منابع واژه نامه کلمه قنب را همان گیاه شاه دانه یا بنگ وحشیش معنی کرده اند.
برنگارنده مشخص نیست دلیل نامیده شدن این خنب به قنب در فارسنامه ناصری چیست .آیا کلمه قنب همانند دهها واژه دیگر در زبان فارسی چند معنایی است یا امکان اشتباه از میرزاحسن فسایی در نوشتن کلمه قنب بجای خنب اتفاق افتاده است که این امر بعید به نظر نمی رسد .
از دیگر سو در مورد پیشینه ساخت خنب آتشکده همانند ساخت شهرفسا ، برخی منابع مجازی ، ساخت این آتشکده را به عهد طهمورث پادشاه پیشدادی یا پسر طهمورث(پارس) نسبت میدهند اما نگارنده منبع مکتوبی که این ادعارا تایید نماید در بررسی های خود ندیده است.
به باور برخی مستشرقان ،در کنار آتشکده ساسانی تنگ کرم آثار متفرقه‌ای از یک شهر ساسانی دیده میشود که از جمله آتشدان ساسانی تنگ کرم است که در پایین کوه تودج ودر سمت راست جاده فسا –استهبان وخنب آتشکده واقع شده است .
این آتشدان که به نظر آندره گدار فرانسوی دروازه ورودی یک شهر یا بنا بوده‌است و مردم به دلیل نامشخص آن را سنگ قنبر یا سنگ سلمان نامیده اند در واقع سنگی چهارگوش و یکپارچه، استوار و ایستاده به بلندای تقریبی دومتر است که خود را از حوادث بی‌شمار روزگار مصون و محفوظ نگه داشته بود اما غارتگران میراث فرهنگی به خیال یافتن گنج در درون ستون در اوایل دهه 80 شمسی با دینامیت آن ستون را تکه تکه کردند . بر روی یکی از سطوح آین آتشدان دایره‌ای با حروفی حجّاری شده بود که به دلیل فرسایش قرون متمادی از نقوش دورن آن چیزی بر جای نمانده‌است. در سطح راس این ستون گودال کاسه مانند کوچکی وجود داشت که به احتمال زیاد محل افروختن آتش بوده و بعید نیست پاره‌ای از زرتشتیان پارس در اینجا ست داشته و آیین‌های مذهبی خود را در کنار این اتشدان و آتشکده به انجام می‌رسانده‌اند.
اما به نظر نگارنده این آتشدان علاوه بر کاربرد مذهبی ، برای راهنمایی مسافرانی که قصد داشتند از فسا یا شیراز به کرمان بروند نیز نقش میل رهنما را ایفا می کرده به دیگر سخن فانوسی در دل خشکی بود که راهنمای مسافران به سمت چهل چشمه با آب فراوانش ، مسیر ورودی جاده کرمان وآتشکده یا شهرساسانی آنجا بود
آتشکده سنگی (تنگ کرم) در تاریخ ۱۲ اسفند ۱۳۱۵ با شماره ثبت ۲۶۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده بود.
نکته پایانی اینکه نام خنب در تلقظ مردمان ومسافران ابتدا به خمب تبدیل شده است و همپنین کلمه ه قنب به قمپ و غمپ تغییر یافته است که به نظر می رسد درست آن باشد که به شکل خنب (غمپ ) بکار ببریم تا علاوه بر حفظ نام قدیمی مکان ، گویش محلی این چشمه سار کهن را حفظ ونگهداری نماییم . فسا نامه – جلیل رضازاده
آتشکده ,قنب ,خنب ,، ,آب ,های ,آن را ,که به ,است که ,یکی از ,تنگ کرم
درباره این سایت